Scherven brengen geluk: nieuwe ketensamenwerking keramiek resulteert in kringloopbaksteen en circulair servies

6 december 2024 | Een huis van kringloopbakstenen. Serviesgoed en vazen van gerecycled keramiek. Dankzij een circulair ketenproject waarin kringloop, producenten en ontwerpers samen de schouders eronder zetten, komen tonnen aan jaarlijks afgedankt keramiek niet bij het afval terecht, maar vormen de grondstof voor nieuwe producten. De eerste circulaire bakstenen kunnen geproduceerd worden en tijdens de Dutch Design Week in oktober presenteerde Studio Lotte Douwes haar servies van restmaterialen van de kringloop.

Jaarlijks verdwijnen in Nederland miljoenen kilo’s afgedankt keramiek in de verbrandingsoven. Tegelijkertijd is er een tekort aan grondstof voor bakstenen. Kan dat nu niet anders, vroegen directeur Gerard Bosman van baksteenspecialist Aberson en directeur Wilma Voortman van de stichtingen Kringloop Zwolle en Noggus&Noggus zich samen af tijdens een WaardeRing Netwerkmeeting. Ze vroegen aardewerkfabriek Royal Goedewagen en ontwerpstudio Lotte Douwes om mee te denken en schakelden circulair onderzoeksbureau The Bin in om onderzoek te doen naar een circulair ketenproject inzake ingezameld keramiek. Het eindrapport was veelbelovend en de eerste resultaten van de unieke samenwerking worden dan ook steeds zichtbaarder. De kringloop zamelt keramiek structureel in en sorteert het, waarna het gebroken wordt bij een derde partij. Aberson verwerkt het scherfafval in bakstenen en Lotte Douwes in keramische producten, zoals vazen, kandelaars, borden, kopjes en eierdoppen.

De keten
De stichtingen Kringloop Zwolle en Noggus&Noggus zamelen jaarlijks 50.000 kg keramiek in. Een heel klein gedeelte wordt verkocht in de zes vestigingen. De rest is niet verkoopbaar, bijvoorbeeld omdat er een barst in zit. Dit keramiek wordt zorgvuldig gesorteerd, zodat er geen kunststof, metaal, glas of bijvoorbeeld stickers meer tussen zit. Aberson haalt het keramische materiaal op, breekt en vergruist het en gebruikt het grove en deels het fijne materiaal voor de productie van kringloopstenen. Het grootste gedeelte van het fijne materiaal verwerkt Studio Lotte Douwes in nieuwe, circulaire klei. Lotte Douwes verkoopt haar Circular Collection in haar webshop. Presentatie-exemplaren zijn te zien in de winkel Van Waarde op het Zwolse Eiland.

Veel animo
‘Wij zijn begonnen met het inzamelen van keramische reststromen uit de winkels van Wilma’, vertelt Gerard. ‘Die worden gesorteerd, mede door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zo kunnen wij het één op één hergebruiken door het alleen maar te breken. Het is heel zuiver materiaal, een schonere reststroom vind je bijna niet.’ De grote hoeveelheid keramiek die de weg naar de kringloop vindt, was een eyeopener. ‘We doen nog niet eens een oproep en er is al heel veel. Stel dat alle kringlopen in de regio hieraan mee doen, en dat we de mensen zouden oproepen om gebroken kopjes niet bij het huisvuil te doen, maar naar de kringloop te brengen, dan zouden we nog veel meer op kunnen halen.’ De kringloopstenen zijn kwalitatief gezien even goed als andere bakstenen. ‘Er is al volop animo, vooral architecten en opdrachtgevers zijn geïnteresseerd. We zijn nu nog bezig met de esthetiek: wat voor kleur, wat voor uitstraling, wat willen we laten zien.’

Mooie, circulaire producten
Ook Lotte Douwes greep in haar missie om duurzame keramiek te creëren de kans om aan deze keten mee te ontwikkelen graag aan. ‘We doken diep in nieuwe manieren om afgedankt keramiek te hergebruiken en wat daarbij komt kijken. Ik verdiepte me vooral in de productiemethoden. Een half jaar lang maakte ik kleirecepten op basis van een grote verscheidenheid aan scherfmaterialen, zoals rood en wit aardewerk, steengoed, wit en gedecoreerd porselein, evenals fabrieksafvalstromen. Elk materiaal -aardewerk, steengoed en porselein- en elke techniek vereisen weer een andere receptuur. Waarin is het afval zichtbaar, waarin niet? Het resulteerde in mooie, circulaire producten met een percentage afval van 3 tot 100 procent.’ Ze is blij met het resultaat. ‘We hebben een belangrijke stap gezet richting circulair keramiek, dat we nu produceren met een mix van keramisch afval van Stichting Kringloop Zwolle.’

Opschaling
Het is uiteindelijk de bedoeling dat meer kringloopbedrijven keramiek inzamelen en sorteren. Hiervoor is goede kennis van materialen nodig, Kringloop Zwolle heeft een adequate sorteerinstructie ontwikkeld. ‘We kunnen meteen starten zodra de eerste bakstenen verkocht zijn’, vertelt Wilma. Ze is blij met dit nieuwe circulaire project. ‘Normaliter zoeken baksteenfabrikanten en kringloopbedrijven elkaar niet actief op. Tijdens een bijeenkomst van ons circulaire ambachtsnetwerk WaardeRing raakten Gerard en ik met elkaar in gesprek, waardoor weer een nieuwe afvalstroom grondstof is geworden. Ook de opschaling met de producten van Lotte is geweldig. Haar instructie om porselein apart te houden is heel zinvol.’ Zowel kringloopbedrijven als ontwerpers en producenten tonen inmiddels belangstelling voor het circulaire ketenproject.